بررسی تطبیقی تفسیرآیه مباهله از منظر تفسیر تسنیم وتفاسیر روح المعانی ومفاتیح الغیب1

چکیده

آیه مباهله به عنوان یکی از آیات مهم قرآن کریم می باشد.که بر فضیلت اهل بیت علیهم السلام دلالت می کند .واین مطلب مورد پذیرش اکثریت مفسران شیعه وسنی می باشد.هرچند این آیه بالملازمه بر حق وصایت اهل البیت خاصه حضرت علی علیه السلام دلالت می کند.اما صاحب تفسیر روح المعانی وفخر رازی در تفسیر کبیر نکاتی را مطرح کرده اند که حضرت آیت الله جوادی آملی به نقد این آرا در تفسیر شریف تسنیم پرداخته است.هرچند در ترجمه برخی از لغات میان این مفسران اختلاف است . اما معرکه اصلی آرا در تفسیر وتطبیق این آیه شریف می با شد که در این مقاله  به آن اشاره شده است.

کلید واژه ها:تفسیر تطبیقی،مباهله،تسنیم،روح المعانی،مفاتیح الغیب

مقدمه

با توجه به گستردگی ارتباطات وسرعت تبادل آنها ودسترسی سریع و آسان به اندیشه های مکاتب مختلف اسلامی وبا توجه به هجمه هایی که به مکتب اهل بیت علیهم السلام وتفسیر حقیقی آنها به قرآن کریم می شود.ضرورت داردکه اندیشه های تفسیری سایر مکاتب اسلامی با مکتب تفسیری شیعه مورد مقایسه ومطالعه تطبیقی قرار بگیرد. تا علاوه بر روشن شدن نقاط قوت مکتب تفسیری خاندان عصمت وطهارت از بسیاری از شبهات وهجمه ها ومغالطه هایی که علیه این مکتب می شود جلوگیری شود.

یکی از آیات قرآن کریم که وجه تمایزغدیر وسقیفه را مشخص می کند،آیه 61سوره آل عمران،معروف به آیه مباهله می باشد.هرچند بسیاری از مفسران اهل سنت برفضیلت اهل بیت باتکیه بر این آیه اشاره کرده اند.اما در برخی موارد از حقیقت فاصله گرفته اند.البته تفسیر تطبیقی این آیه شریفه وبررسی ادله برخی مفسران این دو مکتب ما را به هدفی که از این تحقیق برگزیده ایم می رساند.با توجه به گستردگی وجامعیت تفسیر تسنیم واینکه اندیشه اکثر مفسران شیعه درآن مورد توجه قرار گرفته است.این تفسیر شریف به همراه تفاسیر مهمی از اهل سنت یعنی تفسیر روح المعانی آلوسی ومفاتیح الغیب فخر رازی که در مورد این آیه شریفه نکته های خاصی داشته اند مورد کنکاش ومطالعه تطبیقی قرار گرفته است. سعی شده است نقاط اشتراک وافتراق این تفاسیر مورد توجه وتحلیل ودر پایان جمع بندی شود.قبل از وورد به بحث توضیح واشاره به چندنکته لازم می باشد.الف: تفسیر تطبیقی : تفسیر تطبیقی  به بررسی مقایسه ای دیدگاه های شیعه و اهل سنت درباره مفاهیم قرآن می پردازد. مراد از این تطبیق، مقایسه بین دو مکتب از میان مکاتب و یا روشهای گوناگون تفسیری (مانند روش ادبی، روایی، کلامی و ...) نیست بلکه بررسی تطبیقی تفسیر آیات، فارغ از روشها و مکاتب گوناگون آن تنها بر اساس دو منظرشیعی و اهل سنت میباشد. هر چند در تفاسیر اجتهادی هر دو فریق (در برابر تفاسیر روایی یا بالمأثور) کم و بیش به بررسی و نقد دیدگاههای یکدیگر اشاره شده است (مانند: تفسیر المیزان، علّامه طباطبایی؛ الکاشف، محمّد جواد مغنیه از تفاسیر شیعی و تفسیرروح المعانی آلوسی و المنار رشید رضا از تفاسیر اهل سنت)(فتح الله نجارزادگان ص16)

ب:تفسیرتسنیم:از تفاسیر ترتیبی قرآن کریم به زبان فارسی اثر حضرت آیت الله عبدالله جوادی آملی است. روش محوری این تفسیر بر پایۀ اسلوب تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، یعنی روش تفسیر قرآن به قرآن است. مفسر در کنار سه منبع اصلی خود یعنی قرآن، سنت و عقل در موارد پرشماری از ادبیات عرب و کلام فلاسفه و عرفا برای بیان مراد خود بهره گرفته است. نام این تفسیر از آیه ۲۷ سوره مطففین الهام گرفته شده که نام چشمه‌ای در بهشت است. مراحل چهارگانه تفسیر هر آیه عبارتند از: گزیده تفسیر، تفسیر آیه، لطایف و اشارات، و بحث روایی. بیش از30 جلد از این تفسیر توسط انتشارات اسراء به چاپ رسیده است و تا پایان قرآن به حدود ۸۰ جلد خواهد رسید. ج: روح المعانی: این کتاب تالیف سید محمود شهاب الدین ملقب به شهاب آلوسى فقیه، مفسر، ادیب و مفتى بغداد است.روح المعانی گسترده‌ترین تفسیر و جامع‌ترین آن در نوع خود، میان اهل سنت می‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روایت و درایت بوده، اقوال آنان را با کمال امانت و عنایت، بیان داشته، خلاصه‌ای از تفاسیر پیش از خود محسوب می‌گردد، از تفسیر ابن عطیه گرفته تا تفسیر ابو حیان، کشاف، ابو السعود، بیضاوی، فخر رازی و دیگران را، استفاده فراوان نموده است. ضمن نقل آنها نظر به نقادی نیز داشته است. بیش از همه از تفسیر فخر رازی بهره برده و احیانا بخشهایی از منقولات رازی را نقد کرده است، بویژه در مسائل فقهیه که آلوسی حنفی مذهب بوده است.(سایت ویکی فقهhttp://www.wikifeqh.ir)د: مفاتیح الغیب: تفسیر کبیر مهمترین و جامعترین اثر فخررازی و یکی از چند تفسیر مهم و برجسته قرآن کریم به زبان عربی است.این کتاب به سبب حجم بسیارش به تفسیر کبیر مشهور شده ولی نام اصلی آن مفاتیح الغیب است. او تفسیر هر سوره را با ذکر نام آن، محل نزول، تعداد آیات و اقوال مربوط به آن آغاز کرده، سپس با ذکر یک یا دو یا چند آیه از آن سوره، توضیح کوتاهی درباره مناسبت آن‌ها با آیات قبلی داده است.این ویژگی از امتیازات بارز این تفسیر است. تفسیر کبیر را از نظر روش، در شمار تفاسیر عقلی و کلامی آورده‌اند.