صفات اخلاقی حضرت فاطمه زهرا در قرآن کریم(6)

صبر

 

بیان مسئله

صبر نقیض جزع‏ بى‏تابى‏ و در لغت به سه معنا آمده است: 1. حبس و نگهدارى. 2. قسمت بالاى یک چیز. 3. نوعى از سنگ سخت. به عبارت دیگر: صبر عبارت است از امساک در تنگناها و خویشتن‏دارى به مقتضاى عقل و شرع یا حبس نفس از چیزى که عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا کند.^[1]

صبر عبارت است از اینکه انسان در قلب خود استقامتى داشته باشد که بتواند کنترل نظام نفس خود را- که استقامت امر حیات انسانى و جلوگیرى از اختلال آن بستگى به آن نظام دارد- در دست گرفته، دل خود را از تفرقه و نسیان تدبیر و خبط فکر و فساد رأى جلوگیرى کند.

پس صابران آنهایى هستند که در مصائب استقامت به خرج داده و از پا درنمى‏آیند، وهجوم رنجها و سختیها پایشان را نمى‏لغزاند، به خلاف غیر صابران که در اولین برخورد با ناملایمات قصد هزیمت مى‏کنند و آن چنان فرار مى‏کنند که پشت سر خود را هم نگاه نمى‏کنند.

از همین جا معلوم مى‏شود که صبر چه فضیلت بزرگى است، و چه راه خوبى است براى مقاومت در برابر مصائب و شکستن سورت و شدت آن، ولى با این حال به تنهایى کافى نیست که عافیت و سلامت را که در مخاطره بوده برگرداند، در حقیقت صبر مانند دژى است که انسان از ترس دشمن بدان پناهنده شود، ولى این دژ نعمت امنیت و سلامتى و حریت حیات را به انسان عودت نمى‏دهد، و چه بسا محتاج به سبب دیگرى شود که آن سبب رستگارى و پیروزى را تامین نماید.[2]

صفات اخلاقی حضرت فاطمه زهرا در قرآن کریم(5)

وفای به نذر

بیان مسئله

نذر به معناى ملزم ساختن خود بر امرى است که از قبل الزامى بر انجام آن نداشته است. و در اصطلاح فقه التزام به انجام یا ترک عمل است به گونه‏اى مخصوص. مقصود از نذر در این مدخل معناى اصطلاحى آن مراد است‏.[1]

در قرآن کریم به وفاى نذر اهمیت داده شده است.به طوریکهوفاى به نذر، مورد تشویق خداوند می باشدهر چند متعلق آن امر کوچکى باشد:وَ ما ... نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ‏ . [2]

همچنین وفا نکردن به نذر، موجب قرار گرفتن در زمره ظالمان است.وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ.[3] ووفا نکردن به نذر، موجب محرومیّت از نصرت الهى است.وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ.[4]

از ابو حمزه ثمالى از حضرت باقر علیه السّلام که فرمود. چهار چیز است که در هر کس باشد اسلامش کامل است و کمکى است به ایمانش و از گناهش پاکیزه مى‏شود و خدا را با رضایت و خشنودى ملاقات خواهد کرد و اگر سر تا پایش گناه باشد خداوند مهربان آن گناهان را از او فرو میریزد و مى‏آمرزد. و آن چهار چیز این است 1- وفاء و پاى بند بودن بآنچه که براى خدا بر خود لازم کرده (عهد و نذر و قسم) 2- راستگوئى و داشتن زبان راست با مردم 3- احساس شرم و حیاء از آنچه که نزد خدا و نزد مردم زشت و ناپسند است 4- خوش‏اخلاقى با خانواده و با مردم ....^[5]

 

آیه

یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخٰافُونَ یَوْماً کٰانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً  ﴿الإنسان‏، 7﴾

 

دلالت

علامه طباطبائی دلالت ظاهر آیه را روشن می داند که ایفائ نذر به همان معنای وفای به نذر می باشدو یک معنای کنائی و مجازی نمی باشد. واگر کسی بگوید وفای به نذر به معنای ان چیزی است که در قلب های آنها از عمل به واجبات گره خورده است و قرار داده شده است نمی باشد.[6]

صاحب تفسیر نمونه در همین زمینه می گوید:جمله" یوفون" و" یخافون" و جمله‏هاى بعد از آن که همه به صورت" فعل مضارع" آمده نشان مى‏دهد که این برنامه مستمر و همیشگى آنان است.البته همانگونه که در شان نزول گفتیم مصداق اتم و اکمل این آیات امیر مؤمنان على و فاطمه زهرا و فرزندان آنها حسن و حسین" سلام اللَّه علیهم اجمعین" مى‏باشند که نذر خود را در مورد سه روز روزه داشتن ادا کردند، و جز با آب افطار ننمودند.[7]

در مجمع البیان نیز آمده است که «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ» أی کانوا فی الدنیا بهذه الصفة و الإیفاء بالنذر هو أن یفعل ما نذر علیه[8]

فخر رازی در تفسیر کبیر می گوید: الإیفاء بالشی‏ء هو الإتیان به وافیا، أما النذر فقال أبو مسلم: النذر کالوعد، إلا أنه إذا کان من العباد فهو نذر، و إن کان من اللّه تعالى فهو وعد، و اختص هذا اللفظ فی عرف الشرع بأن یقول للّه علیّ کذا و کذا من الصدقة، أو یعلق ذلک بأمر یلتمسه من اللّه تعالى مثل أن یقول: إن شفى اللّه مریضی، أو رد غائبی‏فعلیّ کذا کذا.[9]البته جناب فخر رازی قول به اینکه منظور از وفای به نذر اشاره به تلاش و کوشش اطعام کنندگان در انجام واجبات باشد .در غایت حسن میداند.[10]

---

[1] فرهنگ قرآن    ج‏30    440    

[2] بقره (2) 270

[3] همان

[4] همان

[5]. بحار الأنوار- ترجمه جلد 67 و 68 / ترجمه موسوى همدانى ؛ ج‏2 ؛ ص263

 

[6] . و المراد بالإیفاء بالنذر ما هو ظاهره المعروف من معناه، و قول القائل: إن المراد به ما عقدوا علیه قلوبهم من العمل بالواجبات أو ما عقدوا علیه القلوب من اتباع الشارع فی جمیع ما شرعه خلاف ظاهر اللفظ من غیر دلیل یدل علیه‏. المیزان فى تفسیر القرآن    ج‏20    126    

[7] تفسیر نمونه    ج‏25    352    

[8] . مجمع البیان فى تفسیر القرآن    ج‏10    616    

 

[9] مفاتیح الغیب    ج‏30    744    

[10] فنقول للمفسرین فی تفسیر الآیة أقوال: أولها: أن المراد من النذر هو النذر فقط، ثم قال الأصم: هذا مبالغة فی وصفهم بالتوفر على أداء الواجبات. لأن من وفى بما أوجبه هو على نفسه کان بما أوجبه اللّه علیه أوفى، و هذاالتفسیر فی غایة الحسن‏. مفاتیح الغیب    ج‏30    745    

همراه با ابوفاضل

ازوب سایت طلبه عکاس دیدن کنید.کلیک کنید.

کانال ایتا ابوفاضل را از اینجا دنبال کنید.

 

صفات اخلاقی حضرت فاطمه زهرا در قرآن کریم(4)

ویژگی های بیرونی

 

اطعام

بیان مسئله

اطعام به معناى طعام دادن است. [1]مسئله اطعام به نیازمندان در قرآن کریم مورد توجه خداوند متعال قرار گرفته است.به طوری که اخلاص در اطعام به نیازمندان، مورد ستایش خداوند می باشد. البته مسئله  اطعام خدا در قرآن مطرح وخالقیّت و ولایت خداوند، منشأ اطعام او به بندگانش معرفی شده است:قل أغیر اللَّه أتّخذ ولیًّا فاطر السّموت والأرض وهو یطعم ولایطعم .... [2]در قرآن کریم ده پاداش  برای اطعام‏ با اخلاص قرار داده شده است.1. پذیرایى در بهشت2. تخت‏هاى بهشتى‏3. دستبندهاى بهشتى‏4. سایه‏هاى بهشتى‏5. شراب‏هاى بهشتى‏ 6. عبور از صراط7. لباس‏هاى بهشتى‏8. لقاى الهى‏9. میوه‏هاى بهشتى‏10. نجات از شرور قیامت‏[3]

آیه

وَ یُطْعِمُونَ اَلطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیرا  [4]

إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اَللّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً  [5]

دلالت

دلالت آیه شریفه که ظاهر آن به صراحت دلالت بر اطعام و غذا دادن می کند روشن می باشد. واین معنای ظاهر آیه مورد اتفاق قاطبه مفسرین می باشد. واگر کسی آیه را برخلاف ظاهر حمل کرده باشد.از منظر محقیقین از مفسرین مطرود می باشدچنا نکه دربیان اقوال مفسرین این معنا به خوبی روشن خواهد بود.

فخر رازی می گوید:همه طاعات در دو چیز جمع شده است یکی تعظیم برای دستورات خداوند است که در آیه شریفه یُوفُونَ بِالنَّذْرِ[6] به آن اشاره شده است و دیگری مهربانی با خلق است که با همین آیه شریفه به آن اشاره شده است. وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ‏.[7]

حضرت آیت الله مکارم نیز می گوید:اطعام کردن آنها ساده نیست، بلکه توام با ایثار در هنگام نیاز شدید است، و از سوى دیگر اطعامى است گسترده که انواع نیازمندان را از" مسکین" و" یتیم" و" اسیر" شامل مى‏شود، و به این ترتیب رحمتشان عام و خدمتشان گسترده است.ضمیر در" عَلى‏ حُبِّهِ‏" به" طعام" باز مى‏گردد، یعنى در عین اینکه علاقه به طعام‏دارند آن را انفاق مى‏کنند، و به این ترتیب شبیه چیزى است که در آیه 92 سوره آل عمران آمده است‏ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ‏:" هرگز به حقیقت نیکوکارى نمى‏رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید". بعضى نیز گفته‏اند ضمیر مزبور به" اللَّه" بر مى‏گردد که در آیات گذشته آمده یعنى آنها به عشق پروردگار اطعام اطعام مى‏کنند ولى با توجه به اینکه این مطلب در آیه بعد مى‏آید معنى اول صحیحتر به نظر مى‏رسد.[8]

در مجمع البیان آمده است:«وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ» أی على حب الطعام و المعنى یطعمون الطعام أشد ما تکون حاجتهم إلیه وصفهم الله سبحانه بالأثرة على أنفسهم وفی الحدیث عن أبی سعید الخدری أن النبی ص قال‏ ما من مسلم أطعم مسلما على جوع إلا أطعمه الله من ثمار الجنة و ما من مسلم کسا أخاه على عری إلا کساه الله من خضر الجنة و من سقى مسلما على ظمإ سقاه الله من الرحیق‏.قال ابن عباس یطعمون الطعام على شهوتهم له و محبتهم إیاه وقیل الهاء کنایة عن الله تعالى أی یطعمون الطعام على حب الله.[9]‏

چنانکه فخر رازی در تفسیر خود گفته است اگر این قضیه اطعام را کسی در مورد خانواده علی بن ابی طالب علیه السلام بپذیرد.معنای اطعام روشن و به همان معنایی است که در شان نزول آمده است. و اگر کسی این قضیه تاریخی را انکار کند.اطعام را به معنای عام نیکی و احسان می داند.[10] البته همانطور که روشن شد قضیه تاریخی اطعام خانواده اهل بیت علیهم السلام از جایگاه تاریخی معتبر و کامل نزد محقیقین شیعه و سنی برخوردار است.

---

[1] فرهنگ قرآن    ج‏4    37    

[2] انعام  14

[3] فرهنگ قرآن    ج‏4    44    

[4] الإنسان‏، 8

[5] الإنسان‏، 9

[6] الإنسان: 7

[7] مفاتیح الغیب    ج‏30    746    

[8] تفسیر نمونه    ج‏25    353    

[9] مجمع البیان فى تفسیر القرآن    ج‏10    617    

[10] مفاتیح الغیب    ج‏30    747